Ülkelere göre bahşiş verme geleneği: Nasıl ve ne zaman ortaya çıktı?

Bahşiş verme geleneğinin köklerinin Roma dönemine kadar uzandığı düşünülse de bu uygulamanın İngiltere’deki Ortaçağ aristokrasisinden yayıldığı tahmin ediliyor.

lovemoney.com’un haberine göre o dönemde, soylular birbirlerinin konaklarına misafir olduklarında, hizmetçilere ‘vails’ adı verilen küçük hediyeler sunarak yaptıkları ekstra işi telafi ederdi. Zaman içinde bu hediyeler, bir zorunluluk halini aldı.

Avrupa’dan Amerika’ya yayıldı

19. yüzyılda, Avrupa’nın aristokrat bahşiş geleneği Amerika Birleşik Devletleri’ne taşındı. Bu alışkanlık, ya Avrupa’da seyahat eden Amerikalılar tarafından ya da Avrupa’dan etkilenerek kendi toplumunu şekillendirmek isteyen zengin Amerikalılar aracılığıyla yayıldı. Ancak, bahşiş verme kültürü başlangıçta Amerikan toplumunda geniş kabul görmedi. Pek çok kişi, bu uygulamanın sınıf ayrımını ve kölelik temalarını temsil eden ‘Eski Dünya’ya ait olduğunu savundu. Bu direnç, zamanla bir harekete dönüştü.

Ülkelere göre bahşiş verme geleneği

Bahşiş verme kültürü, Avrupa ve Amerika kökenlerinden başlayarak bugün dünyanın dört bir yanına yayılmış durumda.

Türkiye

Bahşi verme geleneğinin kökeni, Osmanlı İmparatorluğu dönemine kadar uzanır. O dönemde, düğünler ve bayramlar gibi kutlamalar sırasında misafirlere maddi yardım veya hediyeler verilmesi, toplumsal dayanışma ve misafirperverliği simgelerdi. Bu gelenek, toplumun sosyal yapısının önemli bir parçasıydı ve zenginlik, konukseverlik ve toplum içindeki yerin bir göstergesi olarak görülüyordu.

Mısır

Mısır ve Orta Doğu ülkelerinde uzun süredir devam eden baksheesh geleneği de dikkat çekiyor. Farsça ‘bakhshish’ kelimesinden türeyen bu terim, hizmeti hızlandırmak amacıyla verilen isteğe bağlı ödemeleri ifade ediyor.

Mısır’da yüksek işsizlik oranı, yoksulluk ve kayıt dışı istihdamın yaygınlığı, hizmet çalışanlarını müşterilerin cömertliğine bağımlı hale getiriyor.

Kanada

Kanada, pek çok alanda güneyindeki büyük komşusu Amerika Birleşik Devletleri’nden etkilenirken, bahşiş verme kültürü bu durumun dışında kalıyor. Hizmetten memnun kalmadığınız sürece bahşiş vermek yaygın ve beklenen bir davranış olsa da, Kanadalılar Amerikalılara göre daha düşük oranlarda bahşiş verme eğiliminde.

Birleşik Krallık

Modern bahşiş geleneğinin doğduğu yer olarak kabul edilen Birleşik Krallık’ta, bu konuda katı kurallar bulunmuyor. Sürücülere ve garsonlara genellikle %10-15 oranında bahşiş bırakılırken, restoran faturalarına eklenen servis ücretleri müşteriler tarafından kabul edilebilir ya da reddedilebilir. Ancak, müşterilerin barda sipariş verdiği mekanlarda personelin bahşiş beklentisi yok denecek kadar az.

Arjantin

Arjantin’de bahşiş kültürü, restoranlarda yaygın bir uygulama olsa da oranlar genelde %10’u aşmıyor. Cumhurbaşkanı Javier Milei, bahşiş uygulamasını resmileştirmeye yönelik adımlar atarak işverenlerin elektronik bahşiş seçeneğini sunmasına ve bahşişi yasal maaş tanımından çıkarmasına izin verilmesini öneriyor.

Fransa

1955 yılında Fransa, restoranların faturalara sabit bir hizmet ücreti eklemesini zorunlu hale getiren bir yasa çıkardı. Bu düzenleme, yemek ücretlerinin genellikle %15’lik bir hizmet bedelini içermesine yol açtı ve ‘service compris’ ifadeleri faturada açıkça belirtiliyor. Fransızlar için yemeğe gösterilen özen, garsonların geçici çalışanlardan ziyade profesyonel maaşı hak eden, kültürel bir role sahip kişiler olarak görülmesini sağlıyor.

Fransız restoranlarında hizmet bedeline ek olarak mütevazı bir pourboire verilmesi yaygın olsa da, cömertlik bölgesel farklılıklar gösteriyor.

Hindistan

Hindistan, büyük gelir eşitsizlikleri ve zıtlıklarla dolu bir ülke olarak, bahşiş verme alışkanlıklarının çeşitlilik gösterdiği bir yer. Bahşiş vermek, geleneksel bir uygulama olmasa da, ülkenin ekonomik büyümesi ve yabancı kültürlerin artan etkisiyle giderek yaygınlaşmış durumda. 2015 yılında yapılan bir ankete göre, Hintliler Asya’da en fazla bahşiş verenler arasında yer alıyor.

Macaristan

Macaristan’da bahşiş verme kültürü, takdir edilen bir uygulama olsa da zorunlu değil. Restoranlarda giderek yaygınlaşan %10 ila %15 oranındaki hizmet ücretleri, satış fiyatının bir parçası olarak ekleniyor ve işletmeler bu tutarı çalışanlarına aktarmakla yükümlü. Budapeşte İşletme Üniversitesi’nin yaptığı bir araştırmaya göre, müşterilerin genelde bu oranların üzerine çıkmadığı görülüyor.

Macaristan’da bahşiş kültürünün bir diğer dikkat çekici yönü ise sağlık sektöründeki tarihi uygulamalar. Uzun yıllar boyunca devam eden ‘Şükran Parası’ (Hálapénz) geleneği, doktorların düşük maaşlarına destek olmak amacıyla hastalar tarafından uygulandı. Ancak hükümet, 2020 yılında doktorların maaşlarını artırarak bahşiş kabul etmeyi yasakladı. Bu yasağa rağmen, uygulamanın yasa dışı yollarla bir ölçüde devam ettiği ve yüzlerce avro tutarında ödemelerin yapıldığı müfettişler tarafından ortaya çıkarıldı.

Rusya

Sovyet döneminde, Rusya’da komünizm, bahşiş vermeyi ve almayı kapitalist bir uygulama olarak görerek reddetti. Bu dönemde halk, bahşişin işçi sınıfını küçümseyen bir davranış olarak görülmesi gerektiğine inandırıldı. Devrimci Lev Troçki’nin bile yurtdışındayken bahşiş vermeyi reddettiği biliniyor. Hatta New York’ta bir garsonun üzerine kasıtlı olarak çorba dökmesiyle kültür şoku yaşadığı anlatılıyor. Günümüzde, bazı yaşlı Ruslar hala bahşiş kavramını rahatsız edici bulsa da, çoğu kişi bu konuda tutumunu değiştirdi.

Almanya

Almanya’da bahşiş vermek zorunlu bir uygulama olarak görülmese de, genellikle kibar bir davranış olarak kabul ediliyor. Restoran menü fiyatları çoğu zaman bir servis ücreti içeriyor ve çalışanlar asgari ücret alıyor. Buna rağmen, müşteriler genellikle iyi bir hizmetin karşılığı olarak %10 oranında veya birkaç avro bahşiş bırakıyor.

Avustralya

Avustralya’da bahşiş kültürü, ülkenin rahat yaşam tarzını yansıtıyor. Uluslararası standartlara kıyasla yüksek olan asgari ücret ve restoranlarda genellikle faturalara dahil edilen servis ücretleri, müşterilere bahşiş ekleme baskısı hissettirmiyor. Yine de, Avustralyalılar, bahşiş bıraktıklarında genellikle %10 oranında ekleme yapıyor.

İspanya

İspanya’da bahşiş verme, bir yaşam tarzından ziyade, mükemmel hizmetin karşılığında sunulan bir ödül olarak görülüyor. Bazı restoranlar faturalara %10’luk bir servis ücreti eklese de, bu ücret çoğu zaman personelin cebine ulaşmıyor. Bu nedenle, İspanyollar genellikle bahşiş bırakacaklarsa bunu nakit olarak yapmayı tercih ediyor, ancak bu miktar genelde mütevazı oluyor. Hatta çoğu durumda, garsonlar herhangi bir bahşiş almayabiliyor. Yemek servisinin ötesinde, yalnızca lüks oteller ve şoförler bahşiş talebinde bulunabiliyor. Bunun dışında, genel eğilim faturayı yuvarlamak ya da küçük bir para üstü bırakmak yönünde.

Çin

Çin’de, Halk Cumhuriyeti döneminde bahşiş vermek, eşitsizlik ve rüşvetle ilişkilendirilerek yasaklanmıştı. Ancak günümüzde bu yasa artık Yasak Şehir ve diğer büyük uluslararası turistik yerlerde uygulanmıyor. Batılı ve yabancı turistlerin bahşiş vermesi kabul edilirken, yerel müşteriler özellikle daha küçük restoranlarda bu alışkanlığı sürdürmemeyi tercih ediyor.

Japonya

Japonya, bahşiş verme konusunda dünyada en az istekli ülkeler arasında yer alıyor. Ülkede, hizmet sektöründe mükemmel hizmet sunmak bir standart olarak kabul ediliyor ve ek finansal teşviklere ihtiyaç duyulmuyor. Fazladan para teklif etmek, birçok Japon için utanç verici olarak değerlendirilebileceği gibi, hoşnutsuzluğa da neden olabiliyor. Otel personeli bu tür teklifleri kibar bir şekilde geri çevirirken, restoran çalışanları takdir dolu sözleri tercih ediyor. Ancak, daha pahalı mekanlar, menülerinde açıkça belirtilmesi durumunda faturalarına %10 ila %15 arasında servis ücreti ekleyebiliyor.